ชวนดู “วิธีไหว้พระจันทร์” ศิลปะแห่งวัฒนธรรมเอเชีย จากพิธีกรรมโบราณสู่การปรับเปลี่ยนตามยุคสมัย

เทศกาลวันไหว้พระจันทร์ หรือเทศกาลกลางฤดูใบไม้ร่วง ที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า Mid-Autumn Festival นั้น เป็นเทศกาลซึ่งจัดขึ้นทุกปีในวันที่ 15 ของเดือนที่แปดตามปฏิทินจีน และในปีนี้ตรงกับวันที่ 17 กันยายน 2567 ที่นอกจากเราจะสามารถเฉลิมฉลองเทศกาลนี้ เช่น กินขนมไหว้พระจันทร์แล้วชมจันทร์ ให้และรับของขวัญกันแล้ว ในบทความนี้ DIYINSPIRENOW เรามีประวัติความเป็นมาของเทศกาลนี้ การเตรียมของไหว้ พร้อมวิธีไหว้พระจันทร์ ตามมาดูกันนะคะว่าแต่ละขั้นตอนจะมีอะไรบ้าง ตามมาไหว้ขอพร และเฮงๆ ไปพร้อมๆ กันค่ะ

ชวนดูวิธีไหว้พระจันทร์ พร้อมคำแนะนำสำหรับคนยุคใหม่

เทศกาลวันไหว้พระจันทร์คืออะไร ? เทศกาลไหว้พระจันทร์ที่ฝังลึกในวัฒนธรรมจีนดั้งเดิมนั้น เป็นการเฉลิมฉลองช่วงเวลาของปีเมื่อวงโคจรของดวงจันทร์เข้าใกล้โลกมากที่สุด และฉายภาพซูเปอร์มูนที่สวยงามให้เราทุกคนได้ชมกัน ซึ่งในช่วงเวลานี้ ครอบครัวและเพื่อนฝูงจะมารวมตัวกันเพื่อเฉลิมฉลองและขอบคุณดวงจันทร์สำหรับการเก็บเกี่ยวพืชผลที่ประสบความสำเร็จ มีที่มาเกิดจากความเชื่อที่ว่าวัฏจักรของดวงจันทร์นั้นมีความเกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดกับการผลผลิตทางการเกษตรนั่นเองค่ะ

ประวัติความเป็นมาของเทศกาลไหว้พระจันทร์

เทศกาลไหว้พระจันทร์มีรากฐานมาจากประเทศจีนโบราณ โดยเชื่อว่าเริ่มต้นในสมัยราชวงศ์ชาง ราว 3,000 ปีที่แล้ว แต่เดิมเป็นพิธีกรรมเพื่อบูชาเทพเจ้าแห่งพืชผลและขอพรให้เก็บเกี่ยวได้ผลดี ต่อมาในสมัยราชวงศ์โจว การบูชาพระจันทร์ได้รับความนิยมมากขึ้น เนื่องจากเชื่อว่าพระจันทร์มีอิทธิพลต่อฤดูกาลและการเพาะปลูก

ต่อมาในสมัยราชวงศ์ถัง เทศกาลนี้ได้รับการยกระดับเป็นวันหยุดราชการ และมีการเฉลิมฉลองอย่างยิ่งใหญ่ในราชสำนัก ช่วงนี้เองที่ตำนานเกี่ยวกับฉางเอ๋อ เทพธิดาแห่งดวงจันทร์ ได้แพร่หลายและกลายเป็นส่วนสำคัญของเทศกาล และต่อมาในสมัยราชวงศ์ซ่ง ประเพณีการกินขนมไหว้พระจันทร์ได้เริ่มขึ้นและแพร่หลายในหมู่ประชาชนค่ะ

เมื่อเวลาผ่านไป เทศกาลไหว้พระจันทร์ได้แผ่ขยายไปยังประเทศอื่นๆ ในเอเชีย เช่น เวียดนาม ญี่ปุ่น และเกาหลี โดยแต่ละประเทศได้ปรับเปลี่ยนประเพณีให้เข้ากับวัฒนธรรมท้องถิ่น แม้ในปัจจุบัน เทศกาลนี้ยังคงเป็นช่วงเวลาสำคัญของการรวมตัวครอบครัว การแสดงความกตัญญู และการเฉลิมฉลองความอุดมสมบูรณ์ สะท้อนให้เห็นถึงคุณค่าทางวัฒนธรรมที่ยังคงอยู่ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงของสังคมสมัยใหม่

ตำนานเทศกาลไหว้พระจันทร์

ตำนานเทศกาลไหว้พระจันทร์เริ่มจากเรื่องราวของโฮวอี้และภรรยาของเขาที่ชื่อว่า ฉางเอ๋อ ซึ่งในในสมัยโบราณนั้น โลกเผชิญกับความหายนะเมื่อมีดวงอาทิตย์ปรากฏบนท้องฟ้าถึง 10 ดวง ทำให้เกิดความร้อนจัดและความแห้งแล้งอย่างรุนแรง โฮวอี้ ซึ่งเป็นนักธนูผู้เก่งกาจ ได้รับภารกิจให้แก้ไขปัญหานี้ เขาใช้ความสามารถยิงธนูสังหารดวงอาทิตย์ไป 9 ดวง เหลือเพียงดวงเดียว จึงช่วยให้โลกกลับสู่สมดุลได้

ด้วยเหตุนี้ โฮวอี้ได้รับยาอายุวัฒนะเป็นรางวัลจากเทพธิดาแห่งสวรรค์ แต่ด้วยความถ่อมตน เขาไม่ต้องการใช้ยานี้ จึงมอบให้ภรรยาของเขา ฉางเอ๋อ เก็บรักษาเอาไว้ จนวันหนึ่งขณะที่โฮวอี้ออกไปล่าสัตว์ มีโจรบุกเข้ามาในบ้านพยายามจะขโมยยา ฉางเอ๋อตกใจกลัวจึงตัดสินใจดื่มยาทั้งหมดเพื่อป้องกันไม่ให้ตกไปอยู่ในมือโจร หลังจากดื่มยาแล้ว ร่างกายของฉางเอ๋อเริ่มเบาและลอยขึ้นสู่ท้องฟ้า จนในที่สุดเธอก็ลอยไปถึงดวงจันทร์ ที่นั่นเธออาศัยอยู่กับกระต่ายหยก ซึ่งคอยตำยาอายุวัฒนะอยู่ตลอดเวลา เมื่อโฮวอี้กลับมาและพบว่าภรรยาหายไป เขาเศร้าโศกอย่างมาก ดังนั้นในคืนพระจันทร์เต็มดวง เขาได้มองเห็นเงาของฉางเอ๋อบนดวงจันทร์จึงเริ่มบูชาดวงจันทร์ด้วยผลไม้และขนมที่ฉางเอ๋อชื่นชอบ

และเรื่องราวนี้แพร่หลายไปทั่ว ผู้คนเริ่มบูชาพระจันทร์และฉางเอ๋อในคืนพระจันทร์เต็มดวงกลางฤดูใบไม้ร่วง จึงกลายเป็นจุดเริ่มต้นของเทศกาลไหว้พระจันทร์ ตำนานนี้จึงสะท้อนถึงแนวคิดเรื่องการเสียสละ ความรัก และการพลัดพราก ซึ่งเป็นส่วนสำคัญของความหมายเชิงวัฒนธรรมของเทศกาลที่สืบทอดมาจนถึงปัจจุบันนั่นเอง

เราไหว้พระจันทร์ ทำไม ?

จุดประสงค์ของการไหว้พระจันทร์นั้นเป็นสะท้อนถึงคุณค่าสำคัญในสังคม เช่น ความกตัญญู ความสามัคคีในครอบครัว และการเคารพธรรมชาติ ลองมาดูรายละเอียดกันค่ะ

1. เป็นการขอบคุณและเฉลิมฉลองฤดูเก็บเกี่ยว เป็นการแสดงความกตัญญูต่อธรรมชาติสำหรับความอุดมสมบูรณ์
2. เป็นการรวมตัวของครอบครัว เทศกาลนี้เป็นโอกาสให้สมาชิกครอบครัวได้กลับมาพบปะและใช้เวลาร่วมกัน
3. เป็นการอธิษฐานขอพร ผู้คนมักขอพรเรื่องความสุข สุขภาพ และความสำเร็จในชีวิต
4. เป็นการรำลึกถึงบรรพบุรุษ เป็นช่วงเวลาของการแสดงความเคารพต่อผู้ล่วงลับ
5. เป็นการสืบสานวัฒนธรรมและประเพณี เป็นการรักษาและถ่ายทอดคุณค่าทางวัฒนธรรมสู่คนรุ่นหลัง

ของที่ใช้ไหว้พระจันทร์ มีอะไรบ้าง ?

ในการเตรียมของเพื่อไหว้พระจันทร์นั้น ส่วนใหญ่เราจะถวายของเป็นเลขคู่ค่ะ ซึ่งของที่ต้องเตรียมมีดังนี้ค่ะ

1. ขนมหวาน 4 อย่าง เช่น ขนมไหว้พระจันทร์ ขนมโก๋สีขาว ขนมเปี้ยะ สาคูแดง
2. ของแห้งเจ 4 อย่าง เช่น วุ้นเส้น, ดอกไม้จีน, เห็ดหูหนู, ฟองเต้าหู้ เป็นต้น
3. ผลไม้มงคล 4 อย่าง เช่น ทับทิม,​ ส้ม, แอปเปิ้ล, สาลี่ เป็นต้น
4. น้ำชา 4 ถ้วย
5. ดอกไม้สด 1 คู่
6. ธูป 3 ดอก หรือ 5 ดอก เทียน 1 คู่ และกระถางธูป
7. กระดาษเงิน กระดาษทอง อาเนี๊ยเพ้า หรือชุดไหว้เจ้าแม่กวนอิม
8. โคมไฟ
9. ใบโป๊ยเซียน
10. อ้อย 1 คู่ สำหรับทำซุ้ม
11. น้ำเปล่า 1 ถ้วย
12. ของใช้ส่วนตัว เช่น เครื่องสำอาง, เสื้อผ้า เพื่อใช้อาบแสงจันทร์

วิธีไหว้พระจันทร์ ต้องทำยังไงบ้าง ?

วิธีไหว้พระจันทร์นั้นอย่างแรกเลยคือ ควรไหว้กลางแจ้งหลังพระอาทิตย์ตกดิน โดยหันหน้าออกนอกบ้าน และอยู่ในบริเวณที่เรามองเห็นพระจันทร์ได้ชัดเจน เช่น ดาดฟ้า ระเบียง หรือบริเวณหน้าบ้าน และหันหน้าไปทางทิศตะวันออก จากนั้นทำตามขั้นตอนดังต่อไปนี้

1. จัดเตรียมโต๊ะเพื่อตั้งของไหว้ และจัดวางของไหว้ให้ครบถ้วนเรียบร้อย โดยวางเทียยน, กระถางธูป, น้ำชา และน้ำสะอาดไว้ที่แถวนอกสุด จากนั้นแถวถัดลงมาให้ตั้งวางขนมไหว้พระจันทร์ ขนมหวานต่างๆ และของแห้งเจ จากนั้นแถวถัดมาให้วางผลไม้ และแถวสุดท้ายด้านในสุดจะเป็นโคมไฟ ชุดกระดาษเงิน กระดาษทอง ส่วนอ้อยให้นำมาจัดเป็นซุ้มที่โต๊ะ และประดับตกแต่งให้สวยงาม
2. ควรตั้งโต๊ะให้เสร็จก่อนหัวค่ำ เพื่อเตรียมตัวในการไหว้ให้ทันในขณะที่พระจันทร์ขึ้น
3. เมื่อพระจันทร์ขึ้นหรือเต็มดวงแล้วจึงเริ่มทำพิธีไหว้ ด้วยการจุดธูป 3 หรือ 5 ดอก จุดเทียน ไหว้พร้อมดอกไม้ด้วย
4. อธิษฐานขอพรตามต้องการ โดยสามารถขอพรเรื่องความรัก การได้รับความเมตตา เรื่องหน้าที่การงานและโชคลาภได้
5. เมื่อเทียนดับลงและธูปใกล้หมด หรือก่อนที่พระจันทร์จะเลยศีรษะไปให้เก็บโต๊ะให้เรียบร้อย
6. หลังเสร็จพิธีให้นำของไหว้มากิน โดยแบ่งให้เท่ากับจำนวนคนในครอบครัว

Inspire แนะนำ ! : หลังจากไหว้เสร็จแล้ว สามารถกินของที่ไหว้ได้เพื่อความเป็นสิริมงคล ส่วนของใช้ส่วนตัว เช่น เครื่องสำอาง หรือว่าเสื้อผ้าที่อาบแสงจันทร์แล้ว ก็ให้นำมาใช้เพื่อเสริมสเน่ห์ เสริมความเมตตา และเป็นสิริมงคลได้ ส่วนน้ำเปล่าที่รับแสงจันทร์แล้วสามารถนำมาประพรมที่ตัวเพื่อเสริมเสน่ห์ หรือใส่ขวดเล็กๆ เพื่อพกเป็นเครื่องรางเสริมเสน่ห์ เสริมความโชคดีได้อีกด้วย

เทศกาลไหว้พระจันทร์ในปัจจุบันเปลี่ยนไปมากน้อยแค่ไหน ?

เทศกาลไหว้พระจันทร์ในปัจจุบันยังคงรักษาแก่นสำคัญไว้ แต่ก็มีการปรับเปลี่ยนให้เข้ากับยุคสมัยมากขึ้น และแม้ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงไป แต่แก่นของเทศกาลในเรื่องครอบครัว ความกตัญญู และการเฉลิมฉลองยังคงอยู่ เพียงแต่ปรับให้เข้ากับวิถีชีวิตสมัยใหม่มากขึ้น

1. การรวมตัวครอบครัวยังคงสำคัญ แต่อาจใช้เทคโนโลยีเชื่อมต่อกันมากขึ้น เช่น การวิดีโอคอลกับญาติที่อยู่ห่างไกล
2. ขนมไหว้พระจันทร์มีความหลากหลายมากขึ้น มีรสชาติแปลกใหม่และการออกแบบที่ทันสมัย
3. การจัดงานเฉลิมฉลองมักมีกิจกรรมสมัยใหม่ผสมผสาน เช่น คอนเสิร์ต หรืองานแสดงไฟประดับ
4. การท่องเที่ยวในช่วงเทศกาลเพิ่มมากขึ้น หลายคนใช้โอกาสนี้เดินทางพักผ่อน
5. การใช้สื่อสังคมออนไลน์แชร์ภาพและความรู้สึกในเทศกาลกลายเป็นส่วนหนึ่งของการเฉลิมฉลอง

ไหว้พระจันทร์เป็นเทศกาลสำคัญของชาวจีนและคนเชื้อสายจีน จัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 ตามปฏิทินจันทรคติจีน มักตรงกับเดือนกันยายนหรือตุลาคม ประเพณีนี้เกี่ยวข้องกับการชมจันทร์เต็มดวง กินขนมไหว้พระจันทร์ และจุดโคมไฟ เป็นช่วงเวลาแห่งการรวมตัวของครอบครัวและการขอบคุณสำหรับการเก็บเกี่ยวที่อุดมสมบูรณ์ ซึ่งในประเทศไทยก็มีการฉลองเทศกาลนี้อย่างคึกคักในชุมชนชาวไทยเชื้อสายจีนค่ะ

Inspire Now ! : นอกจากพิธีนี้จะเป็นการสืบสานตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันซึ่งเป็นการแสดงความเคารพต่อธรรมชาติแล้ว ยังมีความหมายแฝงของความกตัญญู รักครอบครัว และการอยู่รวมกันด้วย ซึ่งเรามักจะพบเห็นได้บ่อยๆ ในเทศกาลของชาวจีน ซึ่งเป็นแนวคิดที่เรียกว่าเป็นประโยชน์ และควรค่าแก่การรักษาไว้ในทุกยุคทุกสมัยเลยหล่ะค่ะ

DIYINSPIRENOW คือแรงบันดาลใจของฉันใช่ไหม ? ได้รู้ถึงประวัติวันไหว้พระจันทร์ และวิธีการไหว้ต่างๆ กันไปครบถ้วนแล้ว บ้านไหน เอาของใช้อะไรออกมารับแสงจันทร์กันบ้าง มาคอมเมนต์บอกเรากันบ้างนะคะ ♡

อ้างอิงข้อมูลบางส่วนจาก: numeiang.com | komchadluek.net