สงกรานต์ หมายถึง อะไร ? ชวนดูความสำคัญของวันปีใหม่ไทยเพื่อเข้าใจวิถีชีวิตคนไทยกัน !

เมื่อเข้าช่วงเดือนเมษายนของทุกปี เทศกาลสำคัญในเดือนนี้คงหนีไม่พ้นประเพณีสงกรานต์ในประเทศไทยหรือวันปีใหม่ไทย ซึ่งวันสงกรานต์ 2568 ตรงกับวันอาทิตย์ที่ 13 เมษายน – วันพุธที่ 16 เมษายน และเป็นวันหยุดยาวที่จะได้กลับบ้านไปใช้เวลากับครอบครัว หรือได้ไปเที่ยวพักผ่อนอีกด้วย แล้วมีใครเคยสงสัยบ้างไหมคะว่า ประเพณีวันสงกรานต์มีที่มาที่ไปอย่างไร ทำไมถึงเป็นวันปีใหม่เดิมของไทย สงกรานต์ หมายถึง อะไร มีความสำคัญอย่างไรบ้าง ตาม DIYINSPIRENOW มารู้จักเทศกาลนี้ให้มากขึ้นในบทความนี้กันเลยค่ะ

สงกรานต์ หมายถึง อะไร ? ชวนย้อนรอยดูความเป็นมาของวันสงกรานต์กัน

ประเพณีสงกรานต์ ไม่ได้มีเฉพาะในประเทศไทยเท่านั้น แต่ยังมีประเพณีนี้ในกัมพูชา ลาว เมียนมาร์ ศรีลังกา ไปจนถึงชนกลุ่มน้อยบางส่วนแถบไทเวียดนามและมณฑลยูนนานของจีนอีกด้วย ซึ่งมีความเชื่อกันว่า วันสงกรานต์ เป็นวันที่ได้รับอิทธิพลมาจากเทศกาลโฮลีของประเทศอินเดีย แต่เปลี่ยนจากการสาดสีมาเป็นการสาดน้ำใส่กัน เพื่อให้สอดคล้องกับสภาพอากาศที่ร้อนจัดในช่วงเดือนเมษายน และในอีกแง่หนึ่ง ยังมีความเชื่อว่าเป็นการปัดเป่าสิ่งไม่ดีออกไปด้วย ทำให้นิยมเล่นสาดน้ำและมีการประแป้งให้กัน

ความหมายของ สงกรานต์

คำว่าสงกรานต์ หมายถึง “เคลื่อนย้าย” มาจากภาษาสันสกฤต ซึ่งมีความเชื่อว่า วันสงกรานต์เป็นช่วงเวลาของการเคลื่อนย้ายจักรราศีจากปีเก่าเข้าสู่ปีใหม่ตามความเชื่อของคนไทยและประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทำให้คนไทยยึดถือวันสงกรานต์เป็น “วันขึ้นปีใหม่ไทย” มาตั้งแต่สมัยโบราณ อีกทั้งยังมีความเชื่อว่าในช่วงสงกรานต์แต่ละปีจะมีนางสงกรานต์ประจำปีต่างกันไป ซึ่งแต่ละนางก็มีประวัตินางสงกรานต์ที่แตกต่างกันด้วย โดยนางสงกรานต์ 2568 มีชื่อว่า นางสงกรานต์ทุงสะเทวี ทั้งนี้ แต่เดิมนั้นจะกำหนดวันประเพณีสงกรานต์ขึ้นตามการคำนวณทางดาราศาสตร์ แต่ในปัจจุบันได้มีการกำหนดวันที่แน่นอนคือ วันที่ 13 – 15 ในเดือนเมษายนของทุกปี

ด้วยความที่เป็นประเพณีส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ มีวันหยุดต่อเนื่องกันหลายวัน ดังนั้นสงกรานต์ หมายถึงช่วงเทศกาลที่สำคัญที่สุดเทศกาลหนึ่งของคนไทย การเฉลิมฉลองแบบดั้งเดิมมีตั้งแต่การเข้าวัด เตรียมของทำบุญถวายพระและมีการตักบาตรเพื่อความเป็นสิริมงคล มีการรดน้ำขอพรผู้ใหญ่การเดินทางกลับไปเยี่ยมบ้านเกิด รวมถึงการขนทรายเข้าวัดและสาดน้ำเพื่อความสนุกสนาน ก่อนที่การละเล่นสาดน้ำจะมีรูปแบบเปลี่ยนไปตามยุคสมัย กลายเป็นเทศกาลที่ดังไกลไปทั่วโลกและมีชาวต่างชาติรู้จักมากที่สุดเทศกาลหนึ่งของประเทศไทย

กิจกรรมช่วงวันสงกรานต์แบบไทยๆ มีอะไรบ้าง ?

ตอนนี้ก็ได้ทราบกันแล้วว่า วันสงกรานต์ หมายถึงอะไร และมีความเป็นมาอย่างไร เราลองมาดูกันดีกว่าค่ะว่า ในช่วงเทศกาลนี้จะมีกิจกรรมอะไรกันบ้าง

• ทำบุญตักบาตร : เรียกได้ว่าเป็นประเพณีที่นิยมทำมากที่สุด เพราะช่วงสงกรานต์ หมายถึงวันฤกษ์ดี เป็นสิริมงคล และเป็นวันขึ้นปีใหม่ไทย หลายคนจึงนิยมทำบุญตักบาตรเพื่อเสริมความเป็นสิริมงคลให้กับตนเองและครอบครัว
• รดน้ำหรือสาดน้ำ : สงกรานต์ หมายถึงวันขึ้นปีใหม่ไทย ดังนั้นจึงมีการละเล่นอย่างการรดน้ำเจือน้ำอบน้ำหอมเพื่อเป็นการอวยพรแก่กัน เป็นการละเล่นคลายร้อนที่เปิดโอกาสให้หนุ่มสาวได้พบปะกันในอดีต แต่ปัจจุบันการเล่นสาดน้ำมีรูปแบบเปลี่ยนไป เน้นความสนุกสนานมากขึ้น กลายเป็นเทศกาลใหญ่ที่ได้รับความนิยมทั้งสำหรับชาวไทยและต่างชาติ
• สรงน้ำพระ : ประเพณีสงกรานต์ คือโอกาสดีที่หลายบ้านจะนำพระพุทธรูปมาทำการสรงน้ำเพื่อขอพร เสริมความเป็นสิริมงคล และยังถือเป็นการทำความสะอาดพระพุทธรูปในบ้านไปในตัว นอกจากนี้ตามห้างร้านหรือสถานที่ราชการสำคัญๆ ก็นิยมนำพระพุทธรูปมาให้ประชาชนทั่วไปได้ร่วมสรงน้ำด้วย

• รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ : การรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่คือการนำน้ำสะอาดลอยดอกมะลิผสมน้ำอบไทยรดที่มือผู้ใหญ่ในบ้านหรือผู้ใหญ่ที่เราเคารพนับถือเพื่อขอพรกับท่าน ถือเป็นช่วงเวลาที่เราจะได้กลับบ้านไปเยี่ยมครอบครัวและผู้ใหญ่ในบ้าน 

• บังสุกุลอัฐิ : เป็นประเพณีที่ยังพบเห็นอยู่บ้าง นั่นก็คือการนำกระดูกญาติผู้ใหญ่ที่เสียชีวิตไปแล้วมาก่อเป็นเจดีย์ จากนั้นจึงนิมนต์พระสงฆ์ไปสวดบังสุกุลให้กับท่าน
• ก่อเจดีย์ทราย : ปัจจุบันยังมีหลายๆ วัดนิยมก่อเจดีย์ทราย โดยกิจกรรมนี้ในช่วงสงกรานต์ หมายถึงการนำทรายของวัดมาก่อเป็นเจดีย์ จากนั้นจึงประดับประดาด้วยดอกไม้ต่างๆ ให้สวยงาม บางแห่งก็มีการประกวดเจดีย์ทรายด้วย
• การนำทรายเข้าวัด : ทางภาคเหนือของไทยยังมีประเพณีขนทรายเข้าวัดหลงเหลืออยู่ เชื่อว่าการนำทรายเข้าวัดจะเป็นการนำความสุข ความเจริญ และโชคลาภมาสู่เรา เพราะในอดีตเวลาเราเดินทางเข้าออกวัดอาจมีทรายติดเท้าออกมาด้วยซึ่งถือว่าเป็นบาป ทุกๆ ช่วงสงกรานต์จึงมีการนำทรายกลับเข้าวัดชดเชยทรายที่ติดเท้าของเราออกมาในแต่ละปีนั่นเอง 
• การปักตุง 12 นักษัตร : ทางภาคเหนือจะมีการปักตุง 12 นักษัตร (อ่านเพิ่มเติม ตำนาน 12 นักษัตร) ซึ่งมีความเชื่อว่า การปักตุงจะเป็นการช่วยเหลือญาติที่อยู่ในภพภูมิชั้นที่ต่ำกว่า ให้สามารถเกาะชายตุงขึ้นมาชั้นภพภูมิที่ดีกว่าได้ ซึ่งจะนำตุงมาปักบนเจดีย์ทรายในวัดนั้นเองค่ะ

สงกรานต์ในแต่ละภาค ของไทย เป็นยังไง ?

แม้จะเป็นเทศกาลเดียวกัน แต่สงกรานต์ในแต่ละภาคของไทย ก็มีเสน่ห์เฉพาะตัวที่สะท้อนวิถีชีวิตและวัฒนธรรมท้องถิ่นได้อย่างงดงาม เช่น

ภาคเหนือ

• เรียกว่า “ปี๋ใหม่เมือง” มีการทำบุญ ตานขันข้าว และแห่ขบวนปี๋ใหม่
• นิยม “สรงน้ำพระพุทธรูปด้วยน้ำหอม” และการตั้งเจดีย์ทราย
• ประเพณี รดน้ำดำหัว ผู้ใหญ่และญาติผู้ใหญ่เพื่อขอพร

ภาคอีสาน

• เรียกว่า “บุญเดือนห้า” เป็นส่วนหนึ่งของ ฮีตสิบสอง คองสิบสี่
• มีกิจกรรมบุญตักบาตร ทำบุญ ฟังธรรม และการเล่นน้ำ
• นิยมเล่น “สาดน้ำกันแบบชาวบ้าน” ใช้ขันหรือโอ่ง ไม่ใช่ปืนฉีดน้ำเหมือนในเมือง

ภาคกลาง

• มีการ สรงน้ำพระ รดน้ำขอพรญาติผู้ใหญ่ และ ทำบุญที่วัด
• มักจะมี งานสงกรานต์ในชุมชน เช่น การละเล่นพื้นบ้าน การประกวดนางสงกรานต์
• ในบางพื้นที่จะมี ขบวนแห่พระ ให้น้ำมนต์แก่ประชาชน

ภาคใต้

• สงกรานต์มักอยู่ในช่วงเดียวกับ วันผู้สูงอายุ และ วันครอบครัว
• นิยมทำบุญตักบาตร ถวายสังฆทาน และ สรงน้ำพระในวัด
• มีธรรมเนียม “ห้ามพูดคำหยาบ” และ ไม่นิยมเล่นน้ำเปียกโชก เหมือนภาคอื่น

สิ่งที่สงกรานต์สอนเรา มีอะไรบ้าง ?

นอกจากความสนุก สงกรานต์ยังเป็นช่วงเวลาที่สอนเราหลายอย่างโดยไม่รู้ตัว ไม่ว่าจะเป็น

• การรู้คุณผู้ใหญ่และผู้มีพระคุณ : ผ่านการรดน้ำดำหัว การกล่าวขอพร เป็นการแสดงออกถึงความกตัญญูและความเคารพ
• การเริ่มต้นใหม่ด้วยใจสะอาด : การสรงน้ำพระหรือชำระล้างสิ่งไม่ดี เป็นสัญลักษณ์ของการปล่อยวางและเริ่มต้นปีใหม่อย่างสดใส
• ความสำคัญของครอบครัว : คนจำนวนมากเดินทางกลับบ้านในช่วงนี้ ทำให้เราเห็นคุณค่าของการอยู่พร้อมหน้าพร้อมตา
• การรู้จักแบ่งปันและเล่นอย่างมีน้ำใจ : แม้การเล่นน้ำจะดูสนุก แต่ก็สะท้อนวัฒนธรรมที่เน้นความร่วมมือและการอยู่ร่วมกันในสังคม
• การรักษาวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่น : สงกรานต์ทำให้คนรุ่นใหม่ได้สัมผัสประเพณีไทย และมีโอกาสส่งต่อสิ่งดี ๆ สู่คนรุ่นต่อไป

Inspire Now ! : การได้รู้ที่มาที่ไปของเทศกาลประเพณีสำคัญต่างๆ ได้รู้ว่าวันสงกรานต์ หมายถึงอะไร ก็จะทำให้เราได้เข้าใจวัฒนธรรมที่มีมาแต่เดิมกันมากขึ้น และได้ทราบว่าถูกจัดขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ใด ทำให้เราสามารถใช้เวลาในช่วงเทศกาลได้อย่างคุ้มค่าและถูกต้องตามหลักประเพณี สำหรับบางคนที่ไม่ชอบเล่นน้ำสงกรานต์ในปัจจุบัน ก็ยังสามารถใช้เวลาในช่วงเทศกาลกับครอบครัวได้อย่างเต็มที่ เป็นการกระชับความสัมพันธ์และแบ่งปันความรักความคิดถึงให้แก่กัน หากมีโอกาสก็อย่าลืมกลับบ้านไปหาคุณพ่อคุณแม่หรือญาติผู้ใหญ่ที่เคารพรักที่คอยเราอยู่ที่บ้านด้วยความคิดถึงและห่วงใยกันนะคะ

DIYINSPIRENOW คือแรงบันดาลใจของฉันใช่ไหม ? สงกรานต์ปีนี้จะได้เล่นน้ำอีกครั้งแล้ว ทั้งยังได้กลับบ้านไปหาครอบครัวและได้ใช้เวลาช่วงวันหยุดยาวอีกด้วย ใครชอบทำกิจกรรมอะไรในวันสงกรานต์บ้าง มาคอมเมนต์บอกกันบ้างนะคะ ♡